De juridische en fiscale status van het voedselbos
Wat is een voedselbos?
De term ‘voedselbos’ maakt de laatste jaren snel opgang. Wat daaronder wordt verstaan, is heel verschillend. Er zijn ‘voedselbosaanhangers’ die de uitleg aanknopen bij een agro-ecosysteem dat in de prehistorie ontstond door bomen, houtachtige gewassen en planten die vruchten, zaden of andere eetbare delen opleveren, te planten in de natuur. Een voedselbos wordt ook gedefinieerd als een combinatie van landbouw met natuur gericht op duurzame voedselproductie. Met deze natuur-inclusieve landbouw wordt daarvoor een biodivers systeem van eetbare of productieve bomen, struiken en planten gemaakt. Bij die landbouw wordt ook aandacht gegeven aan ecologie, productiviteit en klimaatadaptatie. Door hierop het voedselbos (in) te richten, is het de bedoeling dat dit zelfvoorzienend en klimaatbestendig wordt. Er wordt geen gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen en (kunst-)mest. Natuurlijke processen moeten de voeding voor de productieve planten opleveren. Met variatie en groeilagen in het voedselbos wordt geprobeerd om plagen en planteziektes te voorkomen. Er zijn voedselbossen waarin een heleboel bomen, struiken en planten worden gecombineerd die speciaal geselecteerd en veredeld zijn voor voedselproductie. Die geven een hogere opbrengst dan de oorspronkelijke wilde soort. Omdat de meeste voedselbossen aan de hand van een op voedselproductie gericht plan door mensen zijn opgezet, gaat het in beginsel om landbouw. Desondanks noemt menig exploitant van een voedselbos zich voedselbosbouwer.
De juridische positie van een voedselbos
Er is nog maar weinig aandacht gegeven aan het voedselbos in de juridische en fiscale wereld. Op www.rechtspraak.nl is één uitspraak te vinden waarin ‘voedselbos’ aan de orde komt. Toch is de juridische en fiscale positie redelijk duidelijk. Dit komt omdat een voedselbos in juridische en fiscale zin lijkt op een boomgaard. Het gaat juridisch om cultuurgrond met een plantopstand die is bedoeld voor voedselproductie.
Bij de aanleg van een voedselbos verdient het bestemmingsplan aandacht. Niet overal in het buitengebied is het toegestaan om op agrarische cultuurgrond bomen te planten. Voor de juridische beoordeling is daarbij van belang of een voedselbos (onderdeel van) een bedrijf is. Daarvoor wordt beoordeeld of de activiteiten objectief bezien een positief resultaat kunnen gaan opleveren. Van veel voedselbossen wordt aangenomen dat dit niet het geval is. De kosten zijn daarvan structureel hoger dan de opbrengsten. Dan is er geen sprake van een (landbouw-) onderneming en is het een hobby-activiteit. Dit kan een reden zijn om bijvoorbeeld met succes het pachtcontract op te zeggen van grond van een voedselbos. Daarbij worden hobby-activiteiten soms niet toegestaan in de voor de agrarische sector bestemde gebieden. Een voedselbos is niet steeds een bos in de zin van natuurwetgeving of natuurschoonwet. Het formaat van de houtopstand is daarbij veelal doorslaggevend. Dat kan bijvoorbeeld gevolgen hebben bij de kwalificatie en inrichting van landgoederen volgens het bestemmingsplan of volgens de Natuurschoonwet als een voedselbos daarvan deel uitmaakt. Juridisch is een voedselbos een al dan niet bedrijfsmatige landbouwactiviteit.
De fiscale beoordeling van een voedselbos
Voor veel belastingen is de vraag of een voedselbos uiteindelijk een positief financieel resultaat oplevert, doorslaggevend. Bij een positief antwoord, omdat er objectief bezien een positief resultaat mag worden verwacht, speelt vervolgens het agrarische karakter een belangrijke rol. Als het voedselbos een (deel van een) onderneming is, gelden dan de landbouwvrijstelling voor de inkomstenbelasting en de cultuurgrondvrijstelling voor de overdrachtsbelasting. Verder zijn alle kosten die daarmee verband houden aftrekbaar en is het positief resultaat belast. Afhankelijk van de omstandigheden kan de exploitatie van het voedselbos ook als een resultaat uit overige werkzaamheden worden belast. Dan gelden de ondernemingsfaciliteiten, de landbouwvrijstelling en de cultuurgrondvrijstelling niet. Bij de aankoop van de ondergrond van het voedselbos is dan 8% overdrachtsbelasting verschuldigd als dit overwegend een landbouwactiviteit is tenzij toch sprake is van natuurgrond. Overigens zijn voor de inkomstenbelasting de kosten wel aftrekbaar, maar het bedrijfsresultaat is belast. Indien er objectief bezien van het voedselbos geen positief resultaat verwacht mag worden, is het een privé-activiteit en geldt de vermogensrendementsheffing van box 3. Vanuit fiscaal oogpunt is het dus zinvol om een realistisch bedrijfsplan te maken met een goed onderbouwde begroting waarop objectieve verwachtingen gebaseerd kunnen worden.
Bij de verkoop van producten uit het voedselbos dient in beginsel omzetbelasting berekend te worden. Afhankelijk van de omzet kan dan wellicht de kleine ondernemersregeling worden toegepast. Dan is men vrijgesteld van omzetbelasting. Fiscaal heeft dus ook het voedselbos de nodige voeten in de aarde, die dwingen tot een goede voorbereiding.
